Is de recyclage van kunststoffen werkelijk een succesverhaal?
Begin dit jaar publiceerde de Europese Commissie de strategie voor kunststoffen in een circulaire economie. Eén van de streefdoelen is het percentage (mechanische) recyclage in de immense kunststofafvalstroom te verhogen; verbranden (thermische recyclage) is geen optie meer. Karine Van Doorsselaer, docent productontwikkeling, geeft haar ecopinie in ecoTips magazine editie juni.
Mechanisch recycleren van kunststoffen heeft al meer dan 30 jaar te kampen met heel wat hindernissen. Om kunststoffen op een hoogwaardige manier te kunnen recycleren heb je zuiver afval nodig. Dat wil zeggen
dat het product en/of de demonteerbare productonderdelen bestaan uit 1 soort kunststof met een minimale hoeveelheid additieven. Momenteel zijn de succesverhalen beperkt. PET-flessen recycleren is er één van. Waarom? Er bestaat een gecoördineerde selectieve inzameling via de PMD-zak, er is er veel beschikbaar, meestal bestaand uit monomateriaal, het recyclageproces kan de materiaaleigenschappen onder controle houden waardoor het recyclaat goede eigenschappen heeft en er dus een grote afzetmarkt is.
Ketensamenwerking
De sleutel tot succes voor hoogwaardige kunststofrecyclage is ketensamenwerking. De tijd dat producenten achteloos producten op de markt brengen en geen rekening houden met wat er na afdanking gebeurt, zou moeten voorbij zijn. Producenten en afvalverwerkers moeten samen aan de tafel zitten en bekijken wat mogelijk is om de kringlopen te sluiten. Elk dient zijn verantwoordelijkheid op te nemen in de circulaire economie. De ontwerper speelt hierin een belangrijke rol. Hij maakt vele keuzes. Aan hem om naast de technische en economische eisen ook de ecologische impact in rekening te brengen en te ontwerpen met ‘Design for recycling’ en ecodesign-vuistregels als leidraad.
Ecodesign
Hoogwaardig recycleren kan door enkele soorten kunststoffen te gebruiken, de schadelijke en storende additieven te verbannen, de scheidingstechnieken te optimaliseren, kortom de principes van ecodesign in te zetten bij het ontwerp. We leven in een geglobaliseerde wereld, met diverse milieuwetgevingen in de verschillende landen en continenten. Onze markt wordt overspoeld met producten die niet te demonteren zijn en die bestaan uit kunststofsamenstellingen die recyclaat opleveren van laagwaardige kwaliteit, soms met aanwezigheid van schadelijke additieven die bij ons verboden zijn. Zelfs indien we onze grenzen zouden sluiten voor dergelijke producten, dan nog is er geen garantie voor hoogwaardig recyclaat. Enerzijds degradeert de lange molecuulstructuur van de kunststoffen bij de thermische behandeling, waardoor de eigenschappen verminderen
en afbraakmoleculen vrijkomen die schadelijk kunnen zijn wanneer het recyclaat in contact komt met voedsel. Anderzijds danken we kunststofproducten af die vele jaren geleden geproduceerd zijn, in een tijd
dat de wetgeving op additieven met zware metalen of weekmakers op basis van ftalaten, nog niet bestond. Door het recycleren van deze producten blijven deze schadelijke componenten in de kringloop en zijn zelfs niet meer traceerbaar.
Ecodesign implementeren kan het recycleren bevorderen, maar de eigenschappen van gerecycleerde kunststoffen blijven minder dan de virgin kunststoffen. Deze eigenschappen fluctueren door de wisselende samenstelling van de kunststofafvalstroom. Dit remt de vraag naar recyclaten. Kunstgrepen toepasen om de afzetmarkt aan te zwengelen, heeft weinig zin en hypothekeert zelfs het recycleren van kunststof recyclaat. Circulaire economie staat voor het blijvend in de kringloop houden van materiaal, niet het éénmalig recycleren.Compatibilizers of andere stoffen toevoegen om het recyclageproces te bevorderen en om de eigenschappen op te krikken, zorgt voor contaminatie, wat verder recycleren verhindert. Afzetmarkten creëren door recyclaat met virgin materiaal te mengen – men spreekt van ‘recycled content verhogen’
– is ook geen goed idee. Dit bemoeilijkt het recycleren van kunststofafval en ‘verontreinigt’ zelfs virgin materiaal met recyclaat.
We zouden het recyclaat met zijn specifieke eigenschappen kunnen beschouwen als een ‘nieuwe’ kunststof. De ontwerper selecteert dan bij de materiaalkeuze van het ontwerp het recyclaat dat voldoet aan de mechanische, thermische en andere eigenschappen van zijn product.
Chemische recyclage
De ultieme oplossing is chemische recyclage, dat kunststofmoleculen omzet tot chemische bouwstenen die dan terug ingezet worden bij de polymerisatie van de kunststoffen of voor andere chemische toepassingen. Momenteel staan deze technieken nog in de kinderschoenen en verbruiken veel energie. Men moet investeren om deze technieken te optimaliseren, synchroon met de evolutie van hernieuwbare energie. In afwachting kunnen we kunststofafval ‘opslagen’ in producten met een lange levensduur waaraan geen grote technische eisen gesteld worden, zoals niet- dragende bouwelementen.
Na jaren ongebreideld kunststoffen gebruiken, is het tijd om meer doordacht om te springen met deze materialen. Het zijn waardevolle materialen met specifieke eigenschappen, die hun voordelen hebben in diverse toepassingen zoals transport en isolatie. Aan ieder van ons, als consument, als industrieel, als beleidsmaker om de toekomst van de kunststoffen te herdenken in het licht van de principes van de circulaire economie.
Deze ecopinie verscheen in de juni editie van ecoTips magazine.
In september verschijnt de herwerkte versie van het boek ‘Ecodesign. Ontwerpen voor een duurzame en circulaire economie.’ De auteur, Karine Van Doorsselaer, schenkt 3 exemplaren aan bedrijven die een verpakking op de markt brengen die een voorbeeld is van een circulair duurzame verpakking. Stuur jouw beschrijving van je circulaire verpakking voor 1 oktober 2018 naar info@ecotips.org .
