Het is eens iets anders: geen actievoerende milieuverenigingen, geen wetenschappers, geen studiebureaus, geen bedrijven die aan SDG’s werken, maar dichters. Er zijn niet zo veel kunstenaars klimaat of milieu als thema hebben. Hoewel dat stilaan aan het veranderen is. Dat bewijst ook ecoTips al jaren op de cover. Deze werd de voorbije jaren verzorgd door Jan Van Craesbeeck en vanaf 2021 door Kristof Devos.
En er zijn natuurlijk bekende uitzonderingen, zoals Koen Vanmechelen. Maar nu zijn er ook ‘Klimaatdichters’. Ze hebben een eigen website en brachten in oktober 2020 een bundel uit. Die bundel presenteerden ze op 13 januari aan een aantal Belgische en Nederlandse ministers, samen met een brief. Hun slogan: “Wij schrijven de aarde niet af.”
Ze zien zichzelf als “een beweging van in het Nederlands schrijvende woordkunstenaars.” Dat omschrijven ze ludiek en heel breed: “Onder de klimaatdichters bevinden zich natuurlyrici, dystopische dichters, milieuactivisten, permacultuurtuiniers, bosdichters, bezorgde grootouders, groene oproerkraaiers, klimaatspijbelaars, zenboeddhisten, biologen, vogelspotters, klimaatliteratuurwetenschappers, plattelandsdichters, natuurvoedingverkopers, ecofeministen, jeugddichters, dichters die voor jongeren dichten, voor een doelpubliek van eender welke leeftijd…”
Heel wat befaamde dichters
‘Klimaatdichters’ werd opgericht tijdens de eerste coronalockdown in april 2020. Initiatiefneemster Moya De Feyter, zelf dichteres, haalde haar mosterd bij de in London gebaseerde Poets for the Planet. Een Londense vriendin overtuigde haar om een Nederlandstalige afdeling op te richten: “Het ging heel snel. Ik had gehoopt om een tiental dichters te kunnen engageren en stuurde een mailtje naar een aantal collega’s. Dat mailtje werd zeer snel verder verspreid en tegen de zomer van vorig jaar waren er al zowat honderd geïnteresseerden.” Intussen telt Klimaatdichters bijna 185 leden in Vlaanderen en Nederland. “Als mensen hun interesse laten blijken via inschrijving op onze website, kijken we altijd na of het wel om een dichter gaat. We vragen dat ze ons manifest onderschrijven en enig engagement wordt ook verwacht”, zegt Moya De Feyter.
De meeste aangeslotenen zijn geen klimaatactivisten die eens een gedichtje schrijven, maar erkende dichters van alle leeftijden, geslachten en afkomst, die op hun manier mee actie willen voeren tegen verdere klimaatopwarming. Daaronder ook befaamde prijswinnende auteurs en stadsdichters. Een niet representatief bedoeld lijstje met voorbeelden: Lotte Dodion, Seckou Ouologuem, Joke Van Leeuwen, Bart Moeyaert, David Troch, Maarten Inghels, Yousra Benfquih, Luuk Gruwez, Ilja Leonard Pfeijffer, Anne Provoost, Joris Iven, Maud Vanhauwaert, Marc Tritsmans, Lies Van Gasse.
Ministers
Sara Eelen, kerngroeplid van Klimaatdichters, kwam op het idee om de intussen verschenen dichtbundel ‘Zwemlessen voor later’, samen met een brief naar een aantal Vlaamse en Nederlandse ministers te sturen. Voor België ging het om Alexander De Croo, Tinne Van der Straeten, Hilde Crevits, Zuhal Demir en Wouter Beke. In Nederland richtten ze zich tot Mark Rutte, Carola Schouten, Mona Keijzer, Eric Wiebes en Paul Blokhuis. Reacties vanwege de ministers? Sara Eelen: “Jammer genoeg hebben we niet echt reactie gekregen van de aangeschreven politici. Wel postte Alexander De Croo een gedicht uit de bundel als story op zijn instagram, wat als een lichte knipoog naar ons en onze actie gezien kan worden, maar super inhoudelijk is het niet natuurlijk.”
Klimaatdichters geloven in poëzie als verzet tegen klimaatmoeheid. Ze roepen dichters en ‘spoken word’-artiesten uit Nederland en Vlaanderen op zich aan te sluiten en moedigen schrijvers uit andere landen aan tot eenzelfde ‘poëtisch-activistisch’ engagement. “We dromen van een wereldwijde kunstenaarsgemeenschap die samenspant rond één missie: de zorg voor onze planeet.
We zijn lyrisch over de natuur en ziedend over de destructie. We zetten de schoonheid van de taal in voor bewustwording”, zo eindigt hun oproep.
Uitgever
‘Zwemlessen voor later’ is uitgegeven door de Vlaamse uitgeverij Vrijdag. Er zijn niet zo gek veel algemene uitgeverijen die zich aan poëzie wagen. Vrijdag is er één van en de dichters die er publiceren groepeerden zich onder ‘Dichters van Vrijdag’. We vroegen zaakvoerder Rudy Vanschoonbeek wat hem er als uitgever toe dreef om een poëziebundel over klimaat uit te geven: “Moya de Feyter is Dichter van Vrijdag en polste naar onze belangstelling. We hebben meteen enthousiast toegezegd, overtuigd van de kwaliteit en de variatie in de poëzie, en van het juiste engagement.” De bundel werd gedrukt op duizend exemplaren, “Zowat het twee- tot driedubbele van de normale beginoplage voor poëzie”, zegt Rudy Vanschoonbeek. “Daarvan zijn er al 950 verkocht. De bundel verscheen einde oktober 2020, dus het gaat behoorlijk snel. We zijn al aan het herdrukken.”
Bundel
De bundel bevat gedichten van meer dan honderd Vlaamse en Nederlandse schrijvers, waarvan 29 Nederlanders. Het is een heel gevarieerde samenstelling van lange en korte gedichten met verschillende invalshoeken: beschouwend, persoonlijk, contemplatief, activistisch. Voor de literatuurliefhebbers: poëtische kwaliteit is er altijd. Geen enkele bijdrage is zo activistisch dat ze alleen maar sloganesk wordt. Ook een paar meer pamflettaire teksten uit de bundel hebben voldoende literaire kwaliteit. Sommige teksten leunen eerder aan bij beeldend proza, een paar auteurs experimenteren hard met woord en vorm, zoals Paul Van Ostaijen het voordeed. Er zitten ook enkele ‘slam’gedichten bij, die je eigenlijk moet horen declameren. Daartoe bevat het boek ook enkele QR-codes.
Goede doel
De deelnemende auteurs geven hun auteursvergoeding op: de opbrengst van de bundel gaat naar One World Tree Planting, een internationaal netwerk van klimaatactivisten die elkaar ondersteunen in lokale klimaatprojecten, fondsenwerving en de uitbouw van een lokale groene economie. Die organisatie werkt rond bosaanplanting en -onderhoud, in samenwerking met lokale gemeenschappen. Veel aandacht gaat daarbij naar het trainen van de plattelandsbevolking in de transitie naar voedselbosbouw (agroforestry).
Project boslandbouw in Oeganda: samen met de lokale boeren. (beeld: One World Treeplanting ) 
Project boslandbouw in Oeganda: samen met de lokale boeren. (beeld: One World Treeplanting )
One World Tree Planting is gestart met vier projecten in Oeganda. Eén van de projecten is de ‘Go Green Campaign’ in de Westelijke Nijlvallei. De bevolking in deze regio groeit snel en vangt duizenden vluchtelingen op uit Zuid-Soedan en Congo. Dit zorgt voor een enorme druk op de natuurlijke omgeving. De campagne betrekt de verschillende gemeenschappen bij boomplantacties en het herstel van natuurlijke habitats. Centraal staat opleiding in en het behoud van bomen op en rond de velden. De boeren verspreiden de praktijken dan weer in hun gemeenschap. Deze aanpak verzekert de continuïteit van het project.
- Titel: Zwemlessen voor later
- Referentienummer: 978 94 6001 912 8
- Uitgeverij: Vrijdag
- Jaar van uitgave: 2020
- Bindwijze: paperback
- Aantal pagina’s: 191
- Illustraties: Charlotte Peys
