De Spaanse Carmen Hijosa zag de milieu-impact die de productie van leer met zich meebrengt en de vele chemicaliën die ervoor gebruikt worden en ze besliste dat ze op zoek zou gaan naar een alternatief. Dat vond ze in het ‘leer’ van ananasbladeren. Maar is deze oplossing de betere oplossing in de circulaire economie?
Als je nog eens een ananas vasthoudt, voel dan aan de bladeren: die zijn stijf en leerachtig. Dat bracht Carmen Hijosa op een idee. Zij consulteerde in de jaren 1990 als ervaren lederexpert het Design Centre Philippines en zag de impact ervan op het milieu en de omgeving. Plastic alternatieven voor leer vond ze niet beter. Dus ging ze op zoek naar duurzame leervervangers.
Op de Filipijnen zelf ontdekte ze de traditionele textielambachten die weven met natuurlijke vezels. De overvloed aan natuurlijke vezels inspireerde haar tot het bedenken van een non-woven procedé met plantenvezels, dat ook op commerciële schaal uitgebaat zou kunnen worden. Tegelijk wilde ze een positieve invloed hebben op de lokale economie én een product maken met een lage ecologische voetafdruk.
Tijdens haar zoektocht naar ‘duurzaam leer’ behaalde ze op zestigjarige leeftijd een doctoraat aan het Londense Royal College of Art. De oplossing vond ze uiteindelijk in de vezels uit de bladeren van de ananasplant, een bijproduct van de oogst. Ze richtte het bedrijf Ananas Anam op. Het product zelf kreeg de naam Piñatex. Intussen won ze met die ontwikkeling verscheidene prijzen, zoals de Cartier Women’s Initiative Award (sustainable innovation – 2015) en de Innovate UK Women in Innovation Award (sustainable materials – 2016). Carmen Hijosa is ook TED-spreker.
Ananasproductie
Ananas Anam heeft haar hoofdzetel in London, met filialen in Spanje en de Filipijnen. In de Filipijnen gebeurt de teelt en de eerste verwerking tot vilten rollen. De afwerking vindt plaats in Spanje en Italië.
In de Filipijnen produceert het bedrijf de vruchten in een regio met 20.000 ha aan ananasplantages. Over de milieugevolgen van ananasplantages valt wel één en ander te zeggen. Om te beginnen werken de grootschalige plantages grotendeels voor de export. Dus zoals voor vele tropische exportgewassen, is ontbossing nooit veraf. Boeren in onder meer Ghana, Brazilië, Costa Rica, Kenia en Thailand telen ananas. Exportlandbouw is haast per definitie intensief en gaat gepaard met een hoog pesticidengebruik. Voor de ananaskweek in Costa Rica zou het volgens de website ‘EOStracé’ gaan om 30 kg pesticiden per ha. Die spoelen bij hevige regens uit naar de rivieren. Extra belasting komt van bemesting. Volgens Zwitsers onderzoek ligt de koolstofafdruk van ananas vrij laag, in vergelijking met die van ander geïmporteerd fruit, of in vergelijking met in serres gekweekte gewassen. Het waterverbruik ligt op 82,9 l/kg, grotendeels regenwater, 1,65 l irrigatiewater. Dat is tien keer lager dan het verbruik in de appelteelt (822 l/kg), aldus EOStracé.
Ananas Anam argumenteert dat het zelf niet direct bijdraagt aan de milieubelasting van de ananasteelt, aangezien het werkt met een reststroom die anders geen bestemming zou krijgen, hoewel de bladeren ook als biobrandstof en bemesting gebruikt worden. Dat gebeurt in de praktijk ook met de resten en bladeren die Ananas Anam niet selecteert. Tevens zorgt het bedrijf voor een extra inkomstenbron voor de boeren. Ook de eerste stappen in de productie gebeuren in de Filipijnen.
Productieproces
Zestien ananassen hebben zo’n 480 bladeren, waarvan je 1 m2 leer kunt maken. “Alleen al met al het ananasafval op de Filipijnen (2,5 miljoen ton) kunnen we jaarlijks 180 miljoen m2 Piñatex produceren. Dat staat gelijk aan zo’n 540 miljoen koeienhuiden”, zegt Carmen Hijosa in een artikel in EOStracé.
Wereldwijd kent de ananasproductie zo’n 13 miljoen ton bijproducten. Er is dus voldoende materiaal beschikbaar. Dat is ook nodig, want de vraag naar Piñatex neemt toe en het bedrijf zoekt naar samenwerkingen met ananasplantages in andere landen. De bladeren zijn immers niet als handelswaar op de markt beschikbaar.
Bij de ananasoogst worden de geschikte lange, stekelige plantenbladeren verzameld en gebundeld. Daaruit worden de vezels geëxtraheerd via ‘decorticatie’: de verwijdering van het buitenmembraan, waardoor de vezels vrijkomen. Die worden gewassen, gedroogd in de zon en ontgomd. Tijdens het regenseizoen drogen ze in droogovens. De pluizige cellulose die daarvan het resultaat is, wordt via een mechanisch non-woven procedé verwerkt tot vilten matten of Piñafelt. Tijdens dit procedé mengt men 80% ananasvezel met 20% PLA (Polylactic Acid, polymelkzuur, een kunststofbouwsteen, via chemische omzetting gemaakt uit zetmeel). De productie van Piñafelt gebeurt in de Filipijnen. De coating en afwerking tot het marktklare product Piñatex, gebeurt in Spanje en Italië.
Streven naar circulair
Voor het productieproces richt het bedrijf zich op de principes van de circulaire economie en de C2C-waarden. Hoewel de website verwijst naar de C2C-website, vonden we geen indicatie dat Piñatex het C2C-label ook behaalde. Ananas Anam heeft wel het B-Corporations label, dat sociale en milieuprestaties op bedrijfsniveau beoordeelt.
Gedurende het proces gebruikt Ananas Anam volgens Carmen Hijosa geen schadelijke of giftige chemicaliën die verboden zijn volgens C2C-criteria. De Piñafelt wordt gekleurd met kleurstoffen die goedgekeurd zijn volgens GOTS (Global Organic Textile Standard, een internationaal label voor biologisch textiel). Een toplaag uit PU-hars dient om het materiaal te verstevigen en waterafstotend te maken.
Het aandeel PLA maakt dat het product niet biodegradeerbaar is, tenzij in gecontroleerde industriële omstandigheden. Zwaardere toepassingen (Piñatex Performance) hebben een hoger aandeel aan kunststof (42%). In het algemeen geldt dat stoffen die uit verschillende gemixte grondstoffen bestaan, moeilijker zuiver te recycleren zijn.
Technisch
Piñatex voldoet aan alle DIN-normen en heeft hetzelfde uitzicht als gewoon gegroefd leer. Je kunt het dus ook gebruiken in de alledaagse toepassingen waarvoor je dierlijk leer zou gebruiken: schoenen, tassen, kledij, meubelbekleding. De stevigheid en waterresistentie van leer heeft het product echter niet: een handtas uit Piñatex gaat niet levenslang mee, zoals een degelijke leren handtas.
Het bedrijf levert intussen aan bedrijven in alle werelddelen. Daarbij zijn zowel ‘grassroots’ bedrijfjes die specifiek gegroeid zijn vanuit ecologisch of veganistisch bewustzijn, als grote merken zoals Trussardi, H&M, Hugo Boss en Paul Smith.
Wat zegt de ananasteler?
Gonzalo Amador Russell is al sinds 1972 ananasteler in Veracruz, Mexico. Hij startte met 10 hectare en heeft er ondertussen 1.200 voor de productie van ananas. Daarnaast heeft het bedrijf zijn eigen verpakkingsplant. Zijn bedrijf voert onder het merk Kiana Produce, ananas uit, vooral naar de Verenigde Staten.
Gonzalo Amador Russell, director van de Pina plantages en het bedrijf
Gevraagd naar wat er gebeurt met de bladeren van ananasplanten, antwoordt Gonzalo: “We shredderen het organisch materiaal en werken dit opnieuw in de bodem in, als natuurlijke bemesting. Dit maakt volgens ons de cirkel rond en de plantenresten dragen positief bij aan onze toekomstige productie. We hebben al gehoord van de mogelijkheid om ananasbladeren te verwerken tot leer. Dit kan interessant zijn wanneer we er ook correct voor betaald worden want dan moeten we andere producten aankopen om de bodem te bemesten.”
Toch niet zo’n interessante optie dus, aangezien een circulair model hiervoor zou doorbroken worden om de bladeren een andere bestemming te geven. De boeren moeten vervolgens andere meststoffen aankopen om het tekort aan voedingsstoffen en organisch materiaal op te vangen.
We wilden van Gonzalo ook nog weten of ananasteelt een grote impact heeft op de bosbestanden. Zijn repliek: “Kiana Produce is Global Gap gecertificeerd. In dit systeem is opgenomen dat wij niet mogen ontbossen en geen natuurgebied mogen gebruiken voor de productie van ananas. We moeten biologische bestrijdingsmiddelen gebruiken. Dit wordt allemaal opgevolgd door de Food and Drug Administration.”
