Hoe is het gesteld met de natuur in België en Vlaanderen? Data zijn niet altijd eenduidig en worden soms verkeerd geïnterpreteerd. Het gaat niet alleen over ‘hoeveel natuur is er’ procentueel gezien in een bepaald land, maar ook over de kwaliteit van die natuur. Een jong sparrenbos is minder biodivers dan een gemengd loofbos of een nat weiland.
Enkele jaren geleden publiceerde Natuurpunt, met data van VITO, het rapport ‘Natuur op wandelafstand’. Deze data gaan over natuur in Vlaanderen. Bij ons is de oppervlakte natuur 15%, waar het Europees gemiddelde op 42% ligt, aldus dat rapport.
Rapport EEA
Vorig jaar bracht de European Environment Agency een rapport uit over de evolutie van de toestand van de natuur in de verschillende EU-landen, tussen 2013 en 2018. Die rapportage ging over de maatregelen die in elk land genomen werden onder de twee ‘Nature directives’, de Vogelrichtlijn (2009) en de Habitatrichtlijn (1992). De data zijn afkomstig van de officiële instanties van de landen zelf.
Bekijken we de dieren in die gebieden, dan zien we wat de vogels betreft, een lichte achteruitgang van broedvogels en overwinteraars ten opzichte van de periode 2008-2012. Een verbetering is wel te zien in gebieden die hersteld of beschermd werden, zoals de gebieden uit de Habitatrichtlijn. Het gaat daarbij vooral om zeegebieden en natte zones. Met vogels uit bos- en landbouwgebieden gaat het achteruit. Er ontbreken echter nogal wat data.
Slechts 15% van de gebieden onder de Habitatrichtlijn hebben een ‘goede’ beschermingsstatus. 81% heeft een beperkte of slechte beschermingsstatus. Dat is 6% meer dan in de voorgaande periode. Ook hier gaat het in een aantal ecosystemen beter dan in andere. Het aantal soorten met een goede beschermingsstatus is gestegen met 4%.
De oorzaken zijn vooral te zoeken in landbouwbeheer en in de tweede plaats oprukkende urbanisatie. Verder spelen een aantal andere bekende factoren een rol: lucht-, water- en bodemvervuiling, illegale jacht en invasieve uitheemse soorten.
Het Natura-2000 netwerk van beschermde gebieden in de EU omvat bijna een vijfde van de landoppervlakte van de Unie en 10% van de zeeën.
België
Wat betreft verbetering van de broedpopulaties van vogels, staat België op de 7e plaats tussen de 28 lidstaten. Wat betreft trekvogels en overwinteraars, zakken we naar plaats 19, maar er zijn voor ons land veel ontbrekende data.
Als het gaat om de beschermingsstatus van de habitats, staat ons land, samen met Denemarken, op de allerlaatste plaats. (bron: Conservation status of habitats at Member State level, 2013-2018 — European Environment Agency (europa.eu))
Wat betreft bescherming van soorten, scoren we matig: de 22ste plaats voor percentage soorten die goed beschermd zijn. In Oostenrijk, Luxemburg, Nederland, Zweden, Denemarken en Duitsland kennen meer dan 30% van onze soorten een slechte status. Voor zo’n 20% van de soorten verbetert de status wel over de jaren. Daarmee staat ons land op de derde plaats in de rangschikking.
Goed brengen we het er al bij al niet van af.
‘Zorgen voor een gunstige staat van instandhouding voor alle soorten en habitats binnen het Natura 2000-netwerk’ is één van de belangrijkste uitdagingen waar ons land voor staat, volgens een rapport van de Europese Commissie uit 2017. (‘Evaluatie EU-milieubeleid: kernpunten. België, EU commissie 2017). Het rapport uit 2019 erkent dat er, met Europees geld, vooruitgang geboekt is, maar dat niet duidelijk is of dat voldoende zal zijn om de negatieve trends op het platteland te keren.
Vlaanderen
De zorgwekkende toestand en de positie van Vlaanderen wordt ook beschreven in het Natuurrapport Vlaanderen 2020 van INBO. We behaalden onze Vlaamse en Europese beleidsdoelstellingen niet. Slechts 44% van onze soorten zijn niet in gevaar voor verdwijning, 38% van de habitats volgens de Europese richtlijn scoren ‘zeer ongunstig’, wat ook het geval is voor 29% van de soorten. In 2019 had 94.129 hectare in Vlaanderen een goedgekeurd (natuur) beheerplan of uitgebreid bosbeheerplan dat de criteria van duurzaam bosbeheer volgt. In sommige gebieden is natuur de hoofdfunctie. Andere gebieden worden multifunctioneel beheerd; de natuurfunctie is er verweven met andere functies. Bijna 90% van de natuurclusters is kleiner dan 1 ha en 27% van de totale oppervlakte natuur is verdeeld over gebiedjes die kleiner zijn dan 10 ha.
Het Vlaams Gewest is in vergelijking met negen andere dichtbevolkte en welvarende regio’s in de EU koploper met het hoogste aandeel stedelijk en bebouwd gebied en het laagste aandeel natuurlijke ecosystemen. Regio’s met een vergelijkbare of hogere bevolkingsdichtheid hebben een lager aandeel stedelijk en bebouwd gebied. We nemen dan ook extra veel ruimte in voor wonen en werken. Ons landgebruik leidt tot een sterke versnippering van (half)natuurlijke ecosystemen.
In 26 procent van Vlaanderen is natuur door één of andere juridisch kader beschermd. Veertien procent van Vlaanderen ligt binnen gebieden met een (inter)nationaal beschermingsstatuut. Een vierde van de beschermde oppervlakte, in totaal zo’n 7 procent van Vlaanderen, wordt natuurgericht beheerd. Echte natuurreservaten maken 2 procent van Vlaanderen uit. Daar is natuur het meest strikt beschermd.
In Vlaanderen zijn, in uitvoering van de Vogel- en de Habitatrichtlijn, 24 vogelrichtlijngebieden (98.243 ha of 7,2% van Vlaanderen) en 38 habitatrichtlijngebieden (105.022 ha of 7,7% van Vlaanderen) aangewezen, samen goed voor 12,3 procent van de oppervlakte van Vlaanderen. Daarmee scoort Vlaanderen lager dan het Europese gemiddelde, zowel voor de vogel- (13,7%) en habitatrichtlijngebieden (12,4%) afzonderlijk als voor de twee samen (17,9%).
Binnen de naburige West-Europese landen staat Vlaanderen op dezelfde hoogte als Frankrijk, waar de habitat- (8%) en vogelrichtlijngebieden (8,9%) samen in totaal 12,9 procent van de landoppervlakte innemen. Duitsland (15,4%) en Nederland (14,8%) scoren iets beter, Denemarken iets slechter.
In 2019 bedroeg de oppervlakte met effectief natuurbeheer in Vlaanderen 94.129 hectare of 7 procent van Vlaanderen. Dat is een toename met 5 % ten opzichte van 2018.
Welke cijfers en rapporten je er ook op naslaat, het is duidelijk dat er in Vlaanderen nog werk aan de natuur is.
Bronnen
EEA: State of nature in the EU Results from reporting under the nature directives 2013-2018. EEA Report No 10/2020.
EC: Factsheet ‘Evaluatie EU-milieubeleid: kernpunten – België. EU Commissie februari 2017.
DG Milieu: Evaluatie uitvoering EU-milieubeleid 2019 LANDENRAPPORT – BELGIE. Europese Commissie 04/04/2019.
INBO: Natuurrapport 2020. Nys, Annelore: Natuur op wandelafstand. Natuurpunt, s.d.
