Beide hebben hun plaats in een milieuvriendelijke wereld
Papier is slecht, digitaal is goed. Dat is de algemene teneur wanneer het gaat over duurzaamheid. Maar zo simpel is het niet. Digitaal betekent onder meer datacenters en die verbruiken veel energie. Daarnaast nam de papiersector al heel wat initiatieven om haar milieu-impact te verlagen. Bijkomende vaststelling: de functie die papier vervult, evolueert mee met de digitaliserende samenleving. En in die nieuwe rol heeft het materiaal zeker nog bestaansrecht.
Please consider the environment before printing this email. Wie kreeg nog nooit een email met dat zinnetje als afsluiter? Het suggereert dat digitale media duurzamer zijn dan papieren media. Maar is dat wel zo?
Al sinds de jaren ‘70 moet de papiersector dagelijks aanhoren dat hij een grote milieu-impact heeft, en de tegenkanting is alleen maar groter geworden met de komst van de digitale media. Verschillende onderzoeken leren ons echter dat het idee dat papier beter vervangen wordt door digitale alternatieven nuancering verdient. Een paar interessante bevindingen uit de NOM Print Monitor (NPM), de jaarverslagen van NDP Nieuwsmedia en Cebuco-gegevens: met een leestijd van 30 minuten per dag is de milieu-impact van een digitale krant vergelijkbaar met die van een gedrukte krant en digitaal communiceren is goed voor 10 procent van het mondiale energieverbruik. En volgens het Paper Chain Forum (PCF), dat de meerderheid van de Belgische actoren in de papierketen groepeert, stoot de productie van een kilo papier vandaag drie keer minder CO2 uit dan de hoeveelheid CO2 die in die kilo papier opgeslagen zit.
40 procent minder CO2 per kilo papier
Het PCF, bestaande uit boseigenaars, pulp-, papier- en kartonfabrikanten, producenten van kartonnen verpakkingen, de magazine- en dagbladpers, de grafische industrie en de sector van karton- en papierrecuperatie, zal natuurlijk niet tegen zijn eigen winkel praten, maar heeft wel een aantal goede argumenten pro het gebruik van papier en karton. Zo gebruikt men in de papierproductie hoofdzakelijk bijproducten uit de boskap en de houtzagerijen; uitdunningshout, takken en boomkronen, zaagsel… Het waardevolle hout komt terecht in voornamelijk de bouw en meubelindustrie. Van ontbossing louter voor papierproductie is dus geen sprake, volgens het PCF. Integendeel, het bosareaal in Europa en de oppervlakte aan duurzaam beheerde bossen stijgen. Daarenboven krijgt hout met een FSC- of PEFC-label dat niet meer kan gebruikt worden voor hoogwaardige toepassingen, de voorkeur van de papierproducenten. Het stimuleren van FSC- of PEFC-gecertificeerde papier- en kartonproducten is één van de speerpunten van PCF. Het hernieuwbaar karakter van papier is trouwens hét duurzaamheidscriterium dat momenteel niet of te weinig in rekening wordt gebracht.
Bovendien komt de helft van de papiervezels uit de recyclage van oud papier. Daarin ziet het PCF zich gesteund door het afvalbeleid in Vlaanderen en bij uitbreiding in geheel Europa, dat zorgde voor een gescheiden inzameling van huishoudelijk papier- en kartonafval, waardoor de recyclage-industrie in die sector rendabel kon worden uitgebouwd. Maar het PCF blijft ambitieus: qua selectieve inzameling buitenshuis zoals bij winkels en kantoorgebouwen, mag er nog een tandje bij.
Volgens de cijfers van inDUfed, een platform dat drie Belgische industriële sectoren verenigt: de productie en transformatie van glas, de productie van pulp, papier en karton en de verwerking van papier- en kartonproducten, verminderde de papiersector zijn waterverbruik de laatste 30 jaar met 56 procent en ook aan de vermindering van de CO2-uitstoot werkt de sector continu: de CO2-uitstoot per kilogram papier zou vandaag 40 procent minder bedragen dan 20 jaar geleden. Tussen 1990 en 2010 is het aandeel hernieuwbare energie in de sector echter gestegen van 15 naar 38 procent. Al die intenties pende PCF in 2008 neer in een charter, dat vorig jaar hernieuwd en ambitieuzer werd.
Eén e-reader = 50 gedrukte boeken
Maar kan het dan toch nóg beter, in een volledig digitale wereld? Digitale oplossingen voor teksten allerhande presenteert men vaak als een pak milieuvriendelijker, maar toch formuleerde de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB) twee jaar geleden een advies aan de regering gestoeld op ‘de sterke circulaire waardenketen van de papier-, grafische en uitgeverijsector’. Daarin stellen de auteurs: “Het publiek is er niet altijd van op de hoogte dat de ecologische voetafdruk van digitale toestellen vaak groter is dan die van papier, zeker als men rekening houdt met de elektriciteitsconsumptie van die toestellen en de afvalberg die ze finaal creëren, afval dat zowel gevaarlijke als moeilijker afbreekbare stoffen bevat dan papieren afvalproducten.” Op een conferentie van de Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief en Documentatie (VVBAD) eind 2017 in Oostende meldde de Amerikaanse professor Schapps dan weer dat de milieubelasting voor het produceren van 50 gedrukte boeken gelijkstaat met de productie van één e-reader, en dan zweeg hij nog over het elektriciteitsverbruik en de afvalfase van dat toestel.
Hand in hand
“Het is een hardnekkig misverstand te denken dat er minder bomen zullen gekapt worden indien wij papier uit onze samenleving bannen”, zegt Firmin François, CEO bij inDUfed. “Het hoeft geen of-verhaal te zijn. Papierproductie en digitalisering gaan in mijn ogen hand in hand. Ja, het is zo dat er minder kranten verkocht worden ten koste van hun digitale tegenhangers, maar een ander belangrijk product van de digitalisering, online winkelen, wat trouwens een grote indirecte CO2-voetafdruk heeft, denk maar aan al het transport, heeft de papiersector nodig. Al die bestelde pakjes moeten wel verpakt worden. Wij proberen de producten van de drie sectoren die wij verenigen zo circulair mogelijk te maken en voor papieren en kartonnen verpakkingen betekent dat streven naar ecodesign of het minimaliseren van de milieu-impact van die verpakking. Let wel: over het algemeen is de milieu-impact van het product vele malen groter dan die van zijn verpakking. Verlies van goederen door te weinig verpakking zal dus meer impact hebben dan een beetje te veel verpakking.”
Gebruik papier niet afgenomen
“Als u mij de vraagt stelt of we evolueren naar een wereld zonder papier, dan zeg ik neen. Ondanks de digitalisering is het gebruik van papier niet afgenomen. Studies tonen aan dat onze hersenen aantekeningen op papier beter onthouden dan aantekeningen op computer. Uit onderzoek blijkt dat 90 procent van de studenten liever studeert op papier en dat die nota’s beter zijn dan die op een tablet of laptop. Kortom, papier laat toe info te verwerken op mensenmaat. Ook de aaibaarheidsfactor speelt bij heel veel mensen een rol. Velen lezen hun krant, ondanks het feit dat ze in het bezit zijn van een tablet of laptop, nog steeds liever op papier. We evolueren naar een wereld waarin papier en digitaal hand in hand gaan. Is dat slecht? Zeker niet, want papier en de digitalisering zijn beide duurzaam op hun eigen manier. Het ligt er vooral aan hoe groen de energie is die nodig is voor beide”, besluit Firmin François.
Het stimuleren van FSC- of PEFC-gecertificeerde papier- en kartonproducten is één van de speerpunten van het Paper Chain Forum, een organisatie die bestaat uit boseigenaars, pulp-, papier- en kartonfabrikanten, producenten van kartonnen verpakkingen, de magazine- en dagbladpers, de grafische industrie en de sector van karton- en papierrecuperatie
4 hardnekkige misverstanden over papier
Het Paper Chain Forum bracht een interessante brochure uit waarin het 4 mythes en feiten rond papier belicht.
Mythe 1: Papier vernietigt onze bossen
De feiten:
• De papierindustrie benut hoofdzakelijk bijproducten van het bos en de houtzagerijen.
• De oppervlakte van de Europese bossen groeit elk jaar met 500.000 hectare.
• Meer dan de helft van de benodigde vezels voor papierproductie is afkomstig van het recycleren van oud papier.
• De papierindustrie is niet verantwoordelijk voor het verdwijnen van de tropische bossen.
Mythe 2: Gebruik enkel gerecycleerd papier
De feiten:
• Houtvezels kunnen niet tot in het oneindige gerecycleerd worden.
• Een vijfde van het gebruikte papier kan niet meer hergebruikt worden.
• De toevoeging van nieuwe vezels is noodzakelijk om de cyclus van de papierproductie op gang te houden.
Mythe 3: De papierproductie vergt heel veel energie, verbruikt massa’s water en stoot grote hoeveelheden CO2 uit
De feiten:
• De hoeveelheid water die nodig is voor de productie van papier is in de loop van de laatste 30 jaar met 56 procent verminderd en dat water wordt voor 90 procent gezuiverd vooraleer het terug geloosd wordt.
• De papierindustrie verbetert voortdurend haar energie-efficiëntie.
• De productie van een kilo papier stoot drie keer minder CO2 uit dan de hoeveelheid CO2 die in die kilo papier opgeslagen zit.
Mythe 4: Digitaal is beter voor het milieu
De feiten:
• Er worden vele zeldzame en niet-hernieuwbare grondstoffen aangewend voor de productie van elektronisch materiaal.
• Het energieverbruik van datacenters is verdrievoudigd sinds het jaar 2000 en zal verviervoudigen tegen 2020.
• Elektronisch afval is de snelst groeiende afvalstroom en groeit per jaar 3 keer sneller dan de totale afvalstroom.
Volgens de NOM Print Monitor (NPM), de jaarverslagen van NDP Nieuwsmedia en Cebuco-gegevens is de milieu-impact van 30 minuten per dag een digitale krant lezen, vergelijkbaar met die van een gedrukte krant
