Vraag aan tien mensen of verwarming via houtverbranding beter is voor het milieu dan verwarming met fossiele brandstoffen, en je krijgt erg uiteenlopende antwoorden met prominente voor- en tegenstanders. Daar zitten de berichten over de geplande en dan weer geschrapte omschakeling van oude steenkoolcentrales naar biomassacentrales – met heel wat subsidies – en de berichten over de fijn stof uitstoot van kleine kachels en open haarden, zeker voor iets tussen.
Het gebruik van houtige biomassa voor verwarming is dan ook geen eenduidig verhaal. Maar soms is het wel een interessante oplossing.
Wat de voorstanders zeggen (met tussen haakjes extra duiding en tegenargumenten)
- Houtverbranding is bijna klimaatneutraal omdat je nieuwe bomen aanplant die opnieuw CO2 opnemen en dus de CO2-uitstoot bij verbranding, compenseren. Het scoort veel beter dan fossiele brandstoffen en het is een hernieuwbare bron. (Dit argument is correct wanneer er de garantie is dat houtkap gevolgd wordt door nieuwe aanplant. Bij het gebruik van pellets, wordt onbenut restproduct, nl. zaagsel, gevaloriseerd als brandstof. Pellets zijn dus nog interessanter.)
- Het is een lokale verwarmingsbron die ons onafhankelijk maakt van derde landen buiten Europa. (Wanneer het hout of houtafval van lokale bronnen afkomstig is, klopt dat inderdaad.)
- Het gebruikt een reststroom van houtproductie (Uit de Forest Bioenergy Study van JRC in 2021 blijkt dat ongeveer de helft van het hout dat voor houtverwarming dient, afkomstig is van restproducten en afvalhout).
- Er komt bijna geen fijn stof vrij wanneer de verbranding correct gebeurt, onder andere door hoge temperaturen te verzekeren zodat een volledige verbranding bekomen wordt. (Dat klopt inderdaad, er zijn ondertussen pelletketels op de markt die bijna geen fijn stof uitstoten en ook de technologie in andere kachels en ketels, is de laatste jaren sterk verbeterd)
Wat de tegenstanders zeggen (met tussen haakjes extra duiding en tegenargumenten)
- Houtverbranding zorgt voor massale ontbossing en vernietigt op die manier de biodiversiteit. Er is te weinig controle op het opnieuw aanplanten van bossen. (Er zijn inderdaad berichten van illegale of niet-doordachte houtkap in Europese bossen, aangevuurd door de stijgende vraag naar hout)
- Oude bossen worden gedund of gekapt waardoor het potentieel om koolstof op te slaan in de bodem, afneemt. Een plantage levert niet dezelfde ecosysteemdiensten als een historisch woud. (De CO2-opslagcapaciteit van een bos is inderdaad meer dan enkel de capaciteit van zijn bomen)
- Houtverbranding is helemaal niet klimaatneutraal wanneer je alle aspecten van het proces in rekening brengt. (Dit hangt af van welk hout er gebruikt wordt en op welke manier het verwerkt en verbrand wordt)
- Houtkachels en open haarden zijn een bron van fijn stof en zorgen in steden voor smog. Fijn stof zorgt elk jaar voor extra overlijdens. (Slechte verbranding van hout is inderdaad een bron van fijn stof en heeft een belangrijke impact op de gezondheid. Volgens de VMM zorgde fijn stof emissie (PM2,5) in Vlaanderen in 2018 voor 4.800 vroegtijdige overlijdens. Houtverbranding produceert echter niet per definitie overmatig veel fijn stof; dit hangt af van de gebruikte technologie en van de manier waarop de mens deze technologie gebruikt.)
- In Europa wordt hout vooral ingevoerd vanuit de Verenigde Staten en Canada. Het is dus geen lokale brandstof. (Uit de Forest Bioenergy Study van JRC in 2021 blijkt dat de invoer van buiten de EU, van hout voor verwarming, marginaal is. Het Verenigd Koninkrijk voert wel een substantieel percentage hout en pellets in maar aangezien ze sinds 2021 niet meer tot de EU behoren, valt dit weg in de EU-berekeningen.)
- Houtige biomassa kan enkel als verwarmingsbron gebruikt worden indien er geen andere toepassingen meer zijn. Het cascadesysteem moet daarvoor gebruikt worden. (In alle grondstoffengebruik is het belangrijk om het cascadesysteem te gebruiken. Dit systeem zorgt ervoor dat grondstoffen zo lang mogelijk op een hoogwaardige manier gebruikt en hergebruikt worden en dat laagwaardige toepassingen pas in laatste instantie, wanneer er geen andere toepassing meer mogelijk is, kunnen.)
En dit is maar een greep uit de argumenten voor en tegen.
Wanneer je het thema wat gedetailleerder bekijkt, blijkt het enorm complex en divers te zijn. Veel hangt af van welk hout of houtige biomassa er gebruikt wordt, waar deze vandaan komt en hoe deze getransporteerd wordt, op welke manier deze verwerkt wordt en op welke manier deze uiteindelijk gebruikt wordt. Veel variabelen dus die ervoor zorgen dat verwarming via houtverbranding zowel een negatieve, een neutrale als een positieve impact kan hebben op de omgeving, het klimaat en het milieu, ten opzichte van zijn alternatieven.
De negatieve voorbeelden zijn de laatste jaren al regelmatig in de pers geweest. Tijd dus om eens te kijken naar een positief voorbeeld. We bespreken de problematiek, de kansen en de bedreigingen rond verwarming via houtverbranding, met Karel Van Wonterghem van Ökofen en Wim Vanlede van Stroomop.
Karel Van Wonterghem, Ökofen 
Wim Vanlede, Stroomop
ÖkoFEN, producent en verdeler van particuliere houtverwarmingsinstallaties tot 56 kW, bracht dit voorjaar een nieuwe pelletketel op de markt die zo goed als geen fijn stof meer uitstoot. De ketel werkt via de ZeroFlame technologie, een gepatenteerd verbrandingsproces waarbij de vlam van de pelletketel bijna volledig verdwijnt waardoor er nauwelijks fijn stof vrijkomt. Daar zit de bijzondere luchttoevoer in combinatie met het speciale ontwerp van de verbrandingskamer voor iets tussen. De fijn stof uitstoot is nog nauwelijks meetbaar: 2mg/m3 tegenover de Belgische grens van 100mg/m3, volgens het KB van 12 oktober 2010. Het enige wat overblijft is warmte en zuivere afvoerlucht. Karel Van Wonterghem, CEO van Ökofen Belgium: “Met deze oplossing zijn er dus geen dure fijn stof filters, die veel onderhoud vragen, meer nodig. De technologie zelf kost 750 euro, excl. btw.”
Ökofen zag de verkoop van centrale verwarmingsketels op houtpellets in Europa de voorbije jaren verdubbelen. De technologie zit dus in de lift. Karel Van Wonterghem: “Ook in België zien we dat steeds meer consumenten beseffen dat ze moeten afstappen van fossiele brandstoffen en de kaart van de hernieuwbare energie moeten trekken. We verwachten dat deze trend zich de komende jaren zal voortzetten. Potentieel is er nog genoeg want vandaag verwarmen nog 1,6 miljoen Belgische gezinnen met stookolie. Het vervangen van een oude mazoutketel door een CO2-neutrale pelletketel levert sowieso een CO2-besparing op van meer dan 90%. Met de introductie van de ZeroFlame-technologie op de Belgische markt, hebben we het zuiverste pelletverwarmingssysteem ooit waarmee we nog meer mensen over de ecologische streep hopen te trekken.”
Verschillende soorten houtverbranding
Daarmee komen we meteen bij één van de belangrijke punten in houtverbranding: niet elke technologie is dezelfde. Grosso modo is er een onderscheid te maken tussen houtkachels, pelletkachels en pelletketels. “De houtkachels die je vandaag koopt, zijn onder andere naar fijn stof emissie en naar warmteoverbrenging al een heel pak beter dan de oude modellen”, legt Wim Vanlede van Stroomop uit. “Maar de oude worden wel nog in veel huishoudens gebruikt. Pelletkachels zijn nog een stap beter dan nieuwe houtkachels omdat deze toestellen werken met een automatische en gestuurde toevoer. De verbranding wordt dus veel beter opgevolgd en geoptimaliseerd. De meeste houtpellets zijn trouwens genormeerde via ENPlus terwijl er niemand een uitspraak gedaan heeft over de stronk of het te vochtige hout dat je zelf in je kachel gebruikt.” Karel Van Wonterghem vult aan: “Pelletketels zijn nog een stuk efficiënter omdat je er ook mee kan condenseren. Naar CO2-uitstoot zijn pelletkachels en pelletketels gelijkaardig maar een pelletketel stoot nog minder fijn stof uit dan een pelletkachel (71 mg/kWh ten opzichte van 107 mg/kWh). Onze nieuwste technologie stoot minder dan 2 mg/m3 fijn stof uit. Daarmee hebben we het probleem van de fijn stof uitstoot bij houtverbranding, opgelost.”
Houtverwarming as a Service
In de omschakeling naar duurzame alternatieven bieden fabrikanten en leveranciers steeds vaker as-a-Service modellen via dienstverlening aan. Geen installatie kopen maar warmte kopen dus. Zou dit interessant kunnen zijn in de houtverwarming? Karel Van Wonterghem denkt er alleszins over na. “We krijgen inderdaad soms de vraag of een installatie ook via leasing kan. Het is interessant maar we moeten de puzzel nog leggen. Als producent/leverancier van installaties zijn we maar een deel van het verhaal. Maar we hebben er wel al een aantal ideeën over.”
Green Deal huishoudelijke houtverwarming
Eind 2018 startte de Green Deal huishoudelijke houtverwarming. Er werd al heel wat interessante info verzameld en er werden verschillende studies uitgevoerd. Maar ook hier talmt de overheid om actie te koppelen aan de bevindingen, vinden Karel en Wim. “Zo concludeerde een recente studie dat er wel degelijk een reductie van fijn stof vast te stellen is wanneer de gebruiker van de houtkachel zijn gedrag aanpast door bijvoorbeeld op de juiste manier te stoken, te vullen en droog hout te gebruiken. Dit is erg relevante informatie en die zouden we dus graag in een informatiecampagne naar de consument brengen. Maar we zien dat de overheid aarzelt om op een positieve manier over houtverbranding te communiceren omdat de perceptie nu eenmaal negatief is. Zo geraken we natuurlijk niet vooruit terwijl we in Duitsland en Wallonië bijvoorbeeld wel zien dat particulieren omschakelen wanneer de overheid een stimulerende factor is.” Voor Wim Vanlede is de oplossing nochtans eenvoudig. “We weten wat de maatregelen zijn die we moeten nemen: 1. De gebruiker informeren; 2. De brandstofkwaliteit controleren; 3. Een vervangingsbeleid voor toestellen opstellen en 4. De installateur begeleiden.”
Fijn stof problematiek
De fijn stof emissies worden in Vlaanderen opgevolgd door de Vlaamse Milieu Maatschappij (VMM). De grootste uitstoters van fijn stof zijn het verkeer, de huishoudens, de industrie en de energiesector. In het syntheserapport luchtkwaliteit 2020 lezen we dat de totale primaire emissie van fijn stof de afgelopen decennia gedaald is. Vooral het verkeer en de energiesector laten een serieuze daling optekenen. In de transportsector is dit te wijten aan schonere technologieën, in de energiesector door minder kolengebruik. De uitstoot bij de huishoudens vertonen een wisselend verloop, afhankelijk van hoeveel er met brandhout gestookt wordt en hoe streng de winters zijn. Voor de fijn stof fractie PM2,5 is 44% van de primaire emissie afkomstig van stoken met hout. Een belangrijk aandeel dus en mee de aanleiding van de stookadviezen die de VMM in de winter geeft, wanneer de fijn stof waarden de informatiedrempel overschrijden.
De VMM stelt dat het aantal huishoudens met hout als hoofd- of bijverwarming toegenomen is, wat een negatieve impact op de emissies heeft.
Wim Vanlede van Stroomop verklaart: “Het toestellenpark in houtverbranding is verouderd. In tegenstelling tot de transportsector, waar men ondertussen al aan de EURO 6-norm zit, is er in de houtverwarmingssector geen push vanuit de overheid. Hetzelfde zien we in de industrie. Ook daar legt de overheid bijkomende eisen op, met tot gevolg dat de emissies dalen. Dat is niet zo in de houtverbranding. De overheid aarzelt om actief tussen te komen, volgens mij omdat er rond houtverbranding een negatieve perceptie hangt. Welke politicus wil dan zijn nek nog uitsteken? Er zijn nochtans energielabels voorhanden. Maar zolang moderne schone toestellen niet actief gepromoot worden, blijven we met een oud toestellenpark achter en blijven de huishoudens voor een groot deel verantwoordelijk voor de fijn stof uitstoot.”
Daarnaast beamen Wim en Karel dat ook in deze problematiek de consument niet wakker ligt van fijn stof, wanneer hij over zijn volgende aankoop moet beslissen. Dan kiest hij doorgaans voor het goedkopere maar meer fijn stof uitstotende alternatief. “Het lijkt wel alsof er geen evolutie is in de houtverbrandingstechnologie, terwijl het tegendeel waar is. Bovendien zullen ook de pelletkachels in de komende vijf jaar nog verbeteren en verwacht Ecopower dat de pelletprijs in het komende jaar zal dalen omwille van een overaanbod aan houtafval. Toch blijven veel mensen met verouderde toestellen stoken zonder veel aandacht op de manier van stoken en het hout dat ze gebruiken. Zo verandert er te weinig in de uitstoot die door huishoudens veroorzaakt wordt.”
