Vrachtwageneigenaars die de emissiewetgeving overtreden, zijn maar beter gewaarschuwd. Het Vlaams Departement Omgeving kocht een nieuw apparaat aan dat controles op frauduleus uitgeschakelde uitstootsystemen bij vrachtwagens veel efficiënter maakt. Na een test in de zomer van 2019, gaan politie en wegeninspecteurs er nu mee aan de slag. Het toestel werd op 23 juni 2020 gedemonstreerd samen met de Nationale Politieacademie (ANPA) tijdens een controlecampagne bij vrachtwagens. Voertuigemissies zijn de belangrijkste bron van stikstofoxiden in onze lucht. Het aanpakken van emissiefraude is één van de maatregelen uit het Vlaamse Luchtbeleidsplan om de luchtkwaliteit te verbeteren.
Het overgrote deel van de vrachtwagens heeft een dieselmotor. Om schadelijke uitstoot te beperken, zijn ze uitgerust met apparaten om de uitlaatlucht zuiverder te maken. De meeste vrachtwagens die momenteel rondrijden in Vlaanderen hebben, naast een roetfilter, ook een zogenaamde SCR-katalysator, waarbij SCR staat voor Selective Catalytic Reduction. Wanneer de katalysator correct werkt, slaagt die erin om de uitstoot van schadelijke stikstofoxiden (NOX) met meer dan 90 procent te verminderen. Tijdens dit proces maakt de katalysator gebruik van een ureum-oplossing, verkocht onder de merknaam AdBlue. Het nieuwe detectietoestel werd ontwikkeld om fraude met de katalysator op te sporen.
Illegale praktijken om kosten te besparen
Defecten kunnen de werking van de katalysator verminderen of hem helemaal doen uitvallen. Daarnaast schakelen eigenaars soms bewust hun emissiebeheersystemen uit, meestal uit kostenoverwegingen of om de prestaties van hun voertuigen te wijzigen. Dat is illegaal, we spreken dan van emissiefraude. Bij eigenaars van vrachtwagens is die praktijk in heel Europa helaas in opmars. Op basis van emissiemetingen uitgevoerd in 2019 in opdracht van het Departement Omgeving is de omvang van dit probleem ingeschat. Hieruit blijkt dat ongeveer 10 procent Euro V-vrachtwagens een gemanipuleerde of defecte katalysator heeft, bij Euro VI-vrachtwagens is dat ongeveer 5 procent. Eén defect of gemanipuleerd voertuig stoot naar schatting evenveel uit als 3,5 normale vrachtwagens in het geval van Euro V en zelfs evenveel als 15 normale voertuigen in het geval van Euro VI.
Door de katalysator uit te schakelen hopen eigenaars van vrachtwagens geld te besparen. Ze moeten dan immers geen AdBlue meer aankopen en hebben ook geen kosten meer aan het onderhoud van de katalysator. Het milieu en onze gezondheid betalen echter de prijs.
Projectleider Roel Vaneerdeweg van het Departement Omgeving: “Een kleine minderheid van vrachtwagens waarmee gefraudeerd wordt, is verantwoordelijk voor een zeer grote toename aan schadelijke stoffen die de volledige vloot in Vlaanderen uitstoot. Wanneer er geen eigenaars zouden zijn die sjoemelen, dan zou de totale uitstoot van alle Euro V-vrachtwagens in één klap met 20 procent zakken en bij Euro VI zou dit ruim 40 procent zijn. Wij danken de politie dan ook voor de constructieve samenwerking en voor haar professionele aanpak van die controles. Het is door die inzet dat we Vlaanderen op de kaart zetten als een regio waar we fraude ten koste van de luchtkwaliteit effectief aanpakken.”
Beboeting van fraude
Wanneer emissiefraude in een vrachtwagen wordt vastgesteld, wordt de eigenaar beboet. In België bedraagt die boete 2.500 euro, en ze komt bovenop de reparatiekosten van de garagist om de katalysator te herstellen. De fraudeurs ontwikkelen steeds nieuwe fraudetechnieken, wat het voor de politie moeilijker maakt om de – meestal goed verstopte – manipulaties op te sporen. Zo wordt soms gebruik gemaakt van een zogenaamde emulator, dat is een klein toestel dat verstopt wordt in de technische ruimte van de vrachtwagen en dat de eigenaar in staat stelt om de katalysator uit te schakelen. In sommige gevallen wordt de fraude louter gepleegd via gewijzigde bekabeling en zekeringen van boordsystemen, of zelfs louter in de boordsoftware. Dat leidt altijd tot sterk verhoogde uitstoot van stikstofoxiden.
Nieuw wapen in de strijd tegen emissiefraude
Op initiatief van medewerkers van het team Lucht van het Vlaams Departement Omgeving beschikken handhavers nu over een nieuw toestel. Bij een controle maakt het apparaat verbinding met het boordsysteem van een vrachtwagen. Aan de hand van gespecialiseerde software kunnen de bevoegde diensten procedures uitvoeren die uitwijzen of het systeem voor het verminderen van de NOX-uitstoot effectief werkt of buiten gebruik gesteld is. Hierdoor kan fraude makkelijker opgespoord worden.
Vlaams minister van Justitie en Handhaving, Omgeving, Energie en Toerisme Zuhal Demir: “Het verbeteren van de luchtkwaliteit in Vlaanderen is een centraal punt in mijn milieubeleid. Ik ben vastberaden om in uitvoering van het Vlaamse Luchtbeleidsplan, maatregelen als deze tegen emissiefraude bij vrachtwagens te ondersteunen en zo blijvend werk te maken van een gezondere leefomgeving voor ons allemaal.”
Werkelijke verkeersemissies
Om een zicht te krijgen op de reële uitstoot van voorbijrijdende auto’s en vrachtwagens, voerde het Departement Omgeving in juni 2019 op verschillende plaatsen in Vlaanderen metingen uit via de techniek van teledetectie of remote sensing. De resultaten van dit grootschalig onderzoek worden binnenkort voorgesteld.
Het nieuwe controlesysteem levert een bijdrage aan de Sustainable Development Goals 3, 9, 11 en 15.
