Op 29 oktober 2021 keurde de Belgische regering de allereerste federale waterstofstrategie goed. Met deze strategie wil ons land een invoer- en doorvoerhub voor groene waterstof worden en een voortrekkersrol spelen in waterstoftechnologie. Een stand van zaken en enkele pilootprojecten.
Waterstof is een essentiële bouwsteen om zware industrie, vrachtverkeer en scheepvaart te verduurzamen. Maar ook voor de economische duurzaamheid in ons land – zoals het behoud van industrieën, werkgelegenheid en welvaart – kan deze energievorm een belangrijke rol spelen.
Volgens het Fuels Cells and Hydrogen Joint Undertaking (FCH-JU) van de Europese Unie (dat eind november 2021 werd vervangen door Clean Hydrogen JU) kan waterstof in België 1,1 miljard euro aan meerwaarde creëren, tot 1,8 miljoen ton CO2 besparen per jaar en 10.000 jobs creëren.
De federale waterstofstrategie in België uit de volgende vier pijlers hieronder.
Pijler 1: België positioneren als Europese importhub van hernieuwbare moleculen
In 2019 werd 92 procent van het primaire energieverbruik in ons land gedekt door de invoer van olieproducten, gas en uranium. Voor een klein land als België zal de import van energiebronnen altijd blijven bestaan, maar het product zal veranderen: van olie en gas naar ‘vloeibare’ zon en wind, in de vorm van waterstof.
Net zoals ons land een belangrijke rol is gaan spelen in de aardgasbevoorrading via een sterk geïnterconnecteerd netwerk, een LNG-terminal en rechtstreekse pijpleidingen naar het VK en Noorwegen, wil België zichzelf positioneren als invoer- en doorvoerhub voor hernieuwbare moleculen in West-Europa.
Voor de realisatie van deze ambitie zijn twee randvoorwaarden essentieel:
•Een certificeringssysteem voor hernieuwbare brandstoffen van niet-biologische oorsprong (RFNBO’s)
De traceerbaarheid en certificering van waterstof en waterstofderivaten kunnen bijzonder complex zijn door de mogelijke omzettingen (in beide richtingen) tussen deze brandstoffen en elektriciteit. Voor de internationale handel in deze moleculen wordt het een hele uitdaging om de certificeringen uit verschillende jurisdicties te harmoniseren, te traceren en onderling te verhandelen. De federale regering ondersteunt een project voor de ontwikkeling van een Europese vrijwillige certificeringsregeling en een register voor deze brandstoffen.
• Het sluiten van Memoranda of Understanding (MoU’s) met potentiële partners, zowel binnen als buiten Europa
Deze overeenkomsten zullen de richtsnoeren vaststellen voor mogelijke samenwerkingsverbanden bij de invoer van hernieuwbare moleculen naar en via ons land.
Volgens schattingen zou deze doorvoeractiviteit de volumes van de geplande invoer voor Belgisch binnenlands verbruik kunnen verdubbelen. In cijfers uitgedrukt: in 2030 zou 3 tot 6 TWh aan hernieuwbare moleculen naar onze buurlanden kunnen worden doorgevoerd, in 2050 zelfs 100 tot 165 TWh.
Pijler 2: België een leidende rol geven in waterstoftechnologieën
Heel wat Belgische bedrijven en instituten zijn al actief in de waterstofwaardeketen. Het gaat om een brede waaier van activiteiten: de ontwikkeling van productie- en verbruikstechnologieën en consumptietechnologieën, hun integratie in complexere oplossingen of hun werking ter ondersteuning van de kernactiviteiten van het bedrijf.
België wil deze leidende positie van toonaangevende Belgische bedrijven en onderzoeksinstellingen behouden en versterken.
De federale regering heeft twee fondsen om waterstofprojecten te steunen:
• het Energietransitiefonds (actief sinds 2017 en voorzien tot 2025) voor een totaalbedrag van 20 tot 30 miljoen euro per jaar;
• een budget van 60 miljoen euro, waarvan 50 miljoen euro uit het Nationaal plan voor herstel en veerkracht van België ter ondersteuning van diverse projecten voor de verdere ontwikkeling van veelbelovende technologieën voor de productie en het gebruik van waterstof en zijn afgeleiden.
Naast deze fondsen bekijkt de federale regering hoe de markt ondersteund kan worden via overleg met de overheidsorganen en overheidsbedrijven.
Een afgestemde planning voor het elektriciteits- en waterstofnetwerk kan synergieën opleveren omdat beide energiedragers sterk met elkaar zullen interageren
Pijler 3: een robuuste waterstofmarkt in België organiseren
De federale regering wil werk maken van een gezonde en optimale planning van de transportinfrastructuur voor energie, om op die manier veilige, betrouwbare én kostenefficiënte energienetwerken te realiseren.
Een afgestemde planning voor het elektriciteits- en het waterstofnetwerk kan bovendien synergieën opleveren, omdat deze twee energiedragers sterk met elkaar zullen interageren.
Ons land ligt in het midden van verschillende belangrijke industriële clusters en op een energiekruispunt in het hart van Europa. We beschikken al over een van de meest uitgebreide en goed verbonden waterstofnetwerken ter wereld.
In een eerste fase van dit project zal in 2026 100 tot 160 kilometer pijpleiding aangelegd worden voor het vervoer van waterstof. Dit is een onderdeel van het H2-backbone-project dat gesteund wordt door het nationale herstel- en veerkrachtplan van België.
Daarnaast maakt de regering 300 miljoen euro vrij om tegen 2028 een waterstofbackbone te versnellen vanuit de Belgische havens tot de Belgische industriegebieden en tot in Duitsland. Hierbij ligt de focus in eerste instantie op de belangrijkste industriële clusters in Vlaanderen (Antwerpen, Gent), Wallonië (Henegouwen, Luik) en Brussel.
Pijler 4: investeren in samenwerking als belangrijke succesfactor
De hierboven vermelde pijlers kan ons land niet op eigen houtje verwezenlijken. Samenwerking, overleg en interactie met de regio’s, onze industrieën, de buurlanden en exporterende landen is essentieel om deze waterstofstrategie te doen slagen. Zowel in België als op Europees vlak zal daarom structureel overleg opgezet worden.
4 waterstofprojecten in de kijker
De volgende praktijkcases illustreren hoe ons land een leidende rol speelt op het vlak van waterstofgerelateerde projecten.
Callens bouwt waterstofgestookte stoomketelinstallatie voor chemieconcern Vynova
Voor Vynova, een internationaal chemieconcern met hoofdzetel in Tessenderlo, bouwt de West-Vlaamse groep Callens, dat procestemperatuur aan industriële klanten levert, een stoomketelinstallatie die zowel met waterstof als aardgas gestookt kan worden. De installatie heeft een brandervermogen van meer dan 20 MW en kan per uur 30 ton stoom produceren.
Omdat bij de verbranding van waterstof geen CO2 vrijkomt, verkleint Vynova de CO2-uitstoot met circa 7000 ton per jaar.
Waterstof Industrie Cluster als facilitator voor Vlaamse waterstofprojecten
De Waterstof Industrie Cluster van de Vlaamse Overheid moedigt de samenwerking aan tussen partners, en detecteert en faciliteert mogelijke waterstofprojecten.
Deze cluster richt zich naar alle bedrijven die actief zijn in een deel van de waardeketen van waterstof: productie van hernieuwbare energie, waterstoftechnologie (productie, transport, opslag van waterstof), systeemintegratie en netwerkbeheerders (gas, elektriciteit), ontwikkeling van toepassingen op waterstof en eindgebruikers van waterstof (transport, chemie).
Delhaize en Altrea zetten waterstoftruck CMB in
Op 3 juni 2021 stelde CMB.TECH zijn multimodaal waterstoftankstation in Antwerpen voor en introduceerde de internationale ontwikkelaar voor waterstofoplossingen ook zijn prototype van de waterstoftruck.
De dual fuel waterstoftruck wordt sinds november 2021 als test ingezet voor de aanlevering van de Delhaize-supermarkten. De truck kan de CO2-uitstoot tot 80 procent reduceren. Na de testfase van 12 maanden wordt bekeken hoe de technologie, ontwikkeld door CMB.TECH, verder uitgerold kan worden in de truckvloot van Van Moer Logistics.
EU-steun voor waterstofproject Kairos@C in Antwerpse haven
Met Kairos@C willen de chemiebedrijven Air Liquide en BASF Antwerpen CO2 afvangen, transporteren en opslaan, en op die manier hun uitstoot in de volgende tien jaar met 14,2 miljoen ton reduceren.
Het project kadert in de waterstof-ambities van de Antwerpse haven, die een belangrijke rol spelen in de ambitie om de CO2-uitstoot in de haven tegen 2030 te halveren. Bedoeling van Kairos@C is een innovatieve infrastructuur op te zetten om CO2 af te vangen, te transporteren en op te slaan (Carbon Capture & Storage of CCS).
Wat is groene waterstof ?
Waterstof wordt ‘groen’ als ze gemaakt wordt via elektrolyse, waarbij water wordt opgesplitst in waterstof en zuurstof door middel van hernieuwbare elektriciteit. Of ruimer gedefinieerd: het gaat om hernieuwbare moleculen zoals waterstof, ammoniak, methanol en methaan die uit hernieuwbare energie en circulaire CO2 worden geproduceerd.
Naast een investering in elektrolyse-infrastructuur moet ook rekening gehouden worden met de prijs van groene stroom en water om groene waterstof te kunnen produceren. De productie van een kilo waterstof vergt ongeveer 50 kWh, met als resultaat een energiewaarde van 35 kWh (en dus een rendement van 70 procent).
Voor de productie van waterstof is veel energie nodig. Als die brandstof van aardgas komt, spreken we over grijze waterstof. Blauwe waterstof is het product van grijze waterstofproductie in combinatie met CO2-afvang en -opslag. Groene waterstof is gemaakt van wind en zon. Op die laatste vorm zet België in. Blauwe waterstof wordt over het algemeen gezien als een transitie om de markt open te breken en de weg van groene waterstof voor te bereiden.
Waterstofderivaten, zoals ammoniak, methanol en methaan, die hernieuwbaar zijn wanneer zij uit hernieuwbare waterstof en circulair CO2 worden geproduceerd, bieden nieuwe mogelijkheden om de CO2-uitstoot te verminderen, hoofdzakelijk in de industrie en het zware vervoer.
